У 1983 годзе лідар апазіцыі Польшчы пайшоў на футбол. Матч з «Ювентусам» ператварыўся ў мітынг, мясцовае ТБ выключыла гук

Выпадак з жыцця Леха Валенсы.

Гданьская «Лехія» дэбютавала ў еўракубках з ганебнай паразы ў Турыне. Клуб, які да гэтага ніколі не гуляў на вялікіх міжнародных турнірах, атрымаў ад «Ювентуса» сем мячоў. Сустрэча ў адказ атрымалася больш паспяхова: «Лехія» доўга вяла ў ліку, але ўсё роўна саступіла. Праўда, у Польшчы той матч часта ўспамінаюць па іншых прычынах. На гульню прыйшоў Лех Валенса, лідар прафсаюзнага руху, сімвал апазіцыі і будучы прэзідэнт краіны.

***

«Салідарнасць» – гэта не толькі новая назва стадыёна ў Самары, але і найбуйнейшае прафсаюзны рух Польшчы. У 1980 годзе Гданьск ператварыўся ў галоўны ачаг іншадумства ў краіне. На найбуйнейшых суднаверфях паўсталі непадкантрольныя ўраду арганізацыі. Аб’яднанне рабочых у незалежныя прафсаюзы стала адказам на крызіс, у які апускалася сацыялістычная эканоміка. Дэфіцыт адчуваўся ўсё вастрэй, дзяржаўныя выдаткі раслі, а разам з імі – кошты на ежу. Напрыклад, з ліпеня 1980 года ў Польшчы падаражэла мяса і запрацавала забарона на прыватную гандаль мясной прадукцыяй. Праз тыдзень пачаліся страйкі на заводах Любліна, а пазней і ў іншых гарадах. Рабочыя выходзілі на вуліцы з патрабаваннем ліквідаваць павышэнне коштаў.

14 жніўня к страйку далучылася Гданьская верф імя Леніна. На наступны дзень стачку суднабудаўнікоў ўзначаліў электрык Лех Валенса, вядомы па прафсаюзнай працы яшчэ ў 70-я, калі арганізоўваў няўзгодненыя мітынгі і пратэстныя акцыі. У 1976-м кіраўніцтва верфі звольніла яго за нядобранадзейным, пасля чаго ён з цяжкасцю знаходзіў працу. Польскія спецслужбы сачылі за Валэнсам і яго сям’ёй, праслухоўвалі тэлефонныя званкі і некалькі разоў арыштоўвалі самога Леха за дысідэнцтва.

Апальны электрык не адмовіўся ад поглядаў і дапамагаў іншым звольненым рабочым, а ў 1978-м узначаліў Свабодныя прафсаюзы ўзбярэжжа – гэта арганізацыя і склала касцяк страйкавага камітэта ў жніўні 1980 года. Першы сакратар кампартыі Польшчы Эдвард Герэк ў тэлезвароце назваў сітуацыю крызіснай, а затым адправіў у Гданьск віцэ-прэм’ера Тадэвуша Пыку. Той нават не збіраўся ўступаць у перамовы і толькі абвастрыў канфлікт. Праз пару дзён яго змяніў больш ліберальны член ўрада – Мечыслаў Ягельскі. Да канца месяца ён пераканаў страйкоўцаў прыйсці да кампрамісу і падпісаць так званыя Жнівеньскія пагаднення.

Дамоўленасці ўключалі некалькі пунктаў, галоўныя з іх уключалі легалізацыю незалежных прафсаюзаў з доступам да СМІ, гарантаванае права на страйк, вызваленне палітычных зняволеных, павелічэнне базавай зарплаты з наступнай індэксацыяй і нават зніжэнне пенсіённага ўзросту.

Праўда, асноўныя дасягненні працоўных так і не былі рэалізаваныя. У лістападзе 1980 году яны афіцыйна зарэгістравалі незалежны прафсаюз «Салідарнасць», ідэйным кіраўніком стаў Лех Валенса. Але да істотных рэформаў і лібералізацыі справа не дайшла. Ужо на наступны год улады адмовіліся прызнаць новы прафсаюз сялян, пачаліся чарговыя забастоўкі, а ўлетку 1981 года з продажу зніклі многія прадукты, якія раней можна было купіць па картках. Незадаволеныя палякі арганізавалі галодныя маршы, а папулярнасць «Салідарнасці» толькі расла. Да восені ў яе шэрагі ўступіла да 10 мільёнаў чалавек.

Прафсаюз стаў рэальнай альтэрнатывай камуністычнай партыі. Канфрантацыя толькі абвастралася, і ў сьнежні 1981-га нядаўна прыйшоўшы да ўлады генерал Войцех Ярузэльскі аб’явіў ваеннае становішча. Леха Валенсу разам з іншымі лідарамі «Салідарнасці» арыштавалі, забастоўкі апынуліся па-за законам, а на некаторыя прадпрыемствы прыйшлі вайсковыя камісары. Але нават на фоне радыкальных мер ўрада ў Польшчы працягваліся маніфестацыі рабочых, іх разганяў мясцовы АМАП, і ў некаторых гарадах не абыходзілася без ахвяр. Да канца 1982 года Леха Валенсу вызвалілі, але ў дачыненні да іншых удзельнікаў «Салідарнасьці» пачаўся паказальны суд. Ваеннае становішча адмянілі толькі ўлетку 1983 года. Свабоднае прафсаюзны рух сышло ў падполле.

Нават на фоне драматычных падзей спартыўная жыццё ў краіне не спынялася. Масавыя мерапрыемствы апынуліся пад забаронай, але хадзіць на футбол ніхто не забараняў. Галоўнай камандай самога апазіцыйнага горада Польшчы тады была «Лехія». Клуб рэдка дамагаўся поспехаў, але ў 1983 годзе выйграў Кубак і Суперкубак краіны. Увосень «Лехіі» мелася быць дэбютаваць у міжнародным турніры.

Толькі лёсаванне Кубка ўладальнікаў кубкаў апынулася бязлітасным: палякам дастаўся «Ювентус», які дамінаваў у Італіі цэлае дзесяцігоддзе. У сезоне-1982/1983 ён не стаў чэмпіёнам, затое трапіў у другой па значнасці турнір Еўропы. У Турыне «Лехія» прайграла 0: 7 – покер Даменіка Пенцо, дубль Мішэля Плаціні і гол Паола Россі. На гульню прыехалі 80 заўзятараў гасцей, але назад вярнуліся крыху больш за дзесятак.

У другім матчы за «Ювентус» гулялі ў асноўным дублёры. І хоць вынік супрацьстаяння быў ужо вядомы, на сустрэчу ў Гданьску сабраўся поўны стадыён. 35 тысяч заўзятараў назіралі, як «Лехія» змагаецца з адной з лепшых каманд свету. У гаспадароў амаль атрымалася: да 77-й хвіліны яны вялі 2:1, але затым прапусцілі гол Раберта Тавола, а вырашальным стаў мяч Збігнева Бонека (бронзавы прызёр чэмпіянату свету ў складзе Польшчы з 1982-га выступаў за «Ювентус»).

Але ў другім тайме заўзятары глядзелі не толькі на поле. На гульню прыйшоў Лех Валенса, да перапынку пра гэта даведаліся заўзятары. Паступова ўсё больш гледачоў сталі скандаваць зусім не футбольныя крычалкі. Гульцы і трэнеры пазней ўспаміналі, як падчас матчу і ў падтрыбунке чулі лёзунгі «Салідарнасьці». У адказ Валенса ўстаў з месца і падняў уверх рукі з пераможным жэстам. Гэты кадр стаў сімвалам пратэсту і магутнай агіткай «Салідарнасці».

Паміж таймамі прыхільнікі падпольнага прафсаюза падышлі да аператараў заходніх тэлеканалаў, якія транслявалі сустрэчу на Італію і іншыя краіны. Яны ўгаварылі хаця б на некалькі секунд паказаць Леха Валенсу. Але мясцовыя тэлевізійшчыкі злёгку запанікавалі: як трансляваць матч, які так добра складваецца для «Лехіі», калі ўвесь стадыён скандуе «Салідарнасць»? У выніку другі тайм польскія тэлегледачы глядзелі без гуку.

Лех Валенса пакінуў стадыён яшчэ да фінальнага свістка. Яго адвялі прыхільнікі, баючыся, што кіраўніка «Салідарнасці» могуць зноў арыштаваць, ці зноў пачнуцца беспарадкі. У тым жа годзе ён атрымаў Нобелеўскую прэмію міру, праўда, на ўручэнне не прыехаў. Валенса баяўся, што польскія ўлады не пусцяць яго назад. Праз яшчэ два гады на фоне Перабудовы ў СССР пачалася дэмакратызацыя і ў многіх краінах усходняга блока. «Салідарнасць» зноў стала легальнай арганізацыяй, у 1989-м яна перамагла на выбарах, а яшчэ праз год Валенса стаў прэзідэнтам Польшчы.

Фото: East News/Laski Diffusion; Gettyimages.ru/Keystone/Hulton Archive; lechiahistoria.pl; commons.wikimedia.org/Giedymin Jablonski